سرمایش جهانی یا گرمایش جهانی!!

درک این واقعیت که در سالهای اخیر زمستانهای سردتر و تابستانهای گرمتری را شاهد هستیم نیاز به آگاهی چندانی از علم هواشناسی نداشته و حتی مردم عادی نیز در کوچه و بازار به مقایسه شرایط اقلیمی کنونی با آنچه که در روزگار قدیم تجربه کرده اند می پردازند. حال بیایید از دریچه دانش آب و هوا شناسی به این موضوع بپردازیم. 

 

در همین رابطه:گرمایش جهانی زمین یا سرد شدن جهانی زمین

همه ما می دانیم که بادهای سیاره ­ای گردش عمومی هوا را تشکیل می دهند و از این طریق تغییرات منطقه ای و محلی را کنترل می کنند. از سوی دیگر، گردش عمومی هوا با حرکت هوا در سه جهت مداری، نصف النهاری و عمودی عامل اصلی تمام تغییرات آب و هوایی سطح زمین است. از این رو، هرگونه تغییر در گردش عمومی جو تغییرات اقلیمی را به دنبال خواهد داشت. یکی از فاکتورهای مهم اقلیمی که تاثیر بسزایی در شکل گیری و تعادل هوای سیاره زمین دارد، بادهای غربی (westerlies)  می باشد. این بادها به صورت مرزی بین توده هوای حاره ای در جنوب و توده هوای قطبی در شمال عمل کرده و هوای معتدل عرض های میانه را سبب می گردند. اگر به هر دلیلی این بادها تضعیف شوند باعث فرار هوای گرم عرضهای پایین به سمت بالا و هوای سرد عرضهای بالا به پایین خواهد شد و شرایط میانگین اقلیمی را بر هم خواهد زد. در مطلبی که چندی پیش درباره علل برف و سرمای شدید خاورمیانه درج نموده بودم، فروپاشی تاوه قطبی (polar vortex) و فرار هوای سرد قطبی به عرضهای پایین را عامل موج سرمای منطقه معرفی نمودم. در این پست نیز کوشش خواهد شد به تحلیل تابستان گرم امسال پرداخته شود.

در شکل 1 آنومالی دمای ماه جولای (تیر ماه) را مشاهده می کنید. همانطور که می بینید، هر دو نیمکره ناهنجاری مثبت دما از سطح زمین تا سطوح فوقانی جو را تجربه می کنند.

شکل 1- مقطع قائم  آنومالی دمای ماه جولای (تیر ماه)

در شکل 2 آنومالی ارتفاع ژئوپتانسیل سطح 500 میلی بار را بر روی خاورمیانه مشاهده می کنید. کل منطقه جو ضخیم تری را نسبت به میانگین بلند مدت ماه جولای به نمایش می گذارد.

شکل 2-  آنومالی ارتفاع ژئوپتانسیل سطح 500 میلی بار ماه جولای (تیر ماه)

نقشه مقطع قائم آنومالی ارتفاع ژئوپتانسیل (شکل 3) نیز افزایش ارتفاع جو در تمامی سطوح در هر دو نیمکره را نشان می دهد که در ترازهای بالا به بیش از 30 متر نیز می رسد.

شکل 3-  مقطع قائم آنومالی ارتفاع ژئوپتانسیل سطح 500 میلی بار ماه جولای (تیر ماه)

در شکل 4 آنومالی باد مداری سطح 700 میلی بار را مشاهده می کنید. تقریبا سراسر کشور از ناهنجاری منفی برخودار است که حاکی از تضعیف جریانات مداری و به تبع آن تقویت جریانات نصف النهاری است که باعث فرارفت هوای گرم عرض های پایین به منطقه شده است.

شکل 4-  آنومالی باد مداری سطح 700 میلی بار ماه جولای (تیر ماه)

شکل 5 نیز آنومالی باد مداری سطح 500 میلی بار را نشان می دهد. همانند سطح 700، در این تراز نیز سراسر کشور از ناهنجاری منفی برخودار است.

شکل 5-  آنومالی باد مداری سطح 500 میلی بار ماه جولای (تیر ماه)

نقشه فرارفت دمای (شکل 6) ماه جولای (تیر ماه) حاکی از وزش هوای گرم عرض های جنوبی کشور به سمت نیمه شمالی کشور است.  

شکل 6-  فرارفت دمای  ماه جولای (تیر ماه)

مطالعه اخیر دانشمندان بر روی لیپیدهای رسوبات دریاچه و اقیانوسی در غرب، مرکز و شرق اقیانوس آرام حاره ای حاکی از جابجایی 5 درجه ای (حدود 550 کیلومتری) کمربند همگرائی حاره ای (ITCZ) به سمت شمال در طول قرون اخیر است. شاید بتوان اینگونه بیان داشت که با بالا کشیدن ITCZ شاهد تسری اقلیم حاره ای و جنب حاره ای در عرض های بالاتر هستیم. حتی پدیده هایی مانند توفان اخیر تهران را که عموما مختص عرض های جنب حاره ای است می توان معلول تغییر مکان کمربند همگرایی حاره ای دانست. تقابل بین زمستانهای سردتر و تابستانهای گرمتر از میانگین باعث شده تا برخی پژوهشگران فرضیه سرمایش جهانی را در مقابل گرمایش جهانی مطرح کنند.

منبع: خبرنامه انجمن اقلیم شناسی

نویسنده:علیرضا موقری